SHANTI (Sustainable Harnessing and Advancement of Nuclear Energy for Transforming India) બિલ: કેન્દ્ર સરકારે એક મોટો અને ઐતિહાસિક નિર્ણય લેતા SHANTI બિલને મંજૂરી આપી દીધી છે. આ પગલાથી હવે ખાનગી કંપનીઓ માટે ભારતના પરમાણુ ઊર્જા ક્ષેત્રમાં પ્રવેશના દ્વાર ખુલી ગયા છે. આ બિલ 1962ના પરમાણુ ઊર્જા કાયદામાં સૌથી મોટો સુધારો સાબિત થશે, જેણે અત્યાર સુધી આ ક્ષેત્રને સંપૂર્ણપણે સરકારના અંકુશ હેઠળ રાખ્યું હતું.
ખાનગીકરણનું મોડેલ: 63 વર્ષ જૂના રાજ્યના એકાધિકારને તોડીને, હવે ખાનગી કંપનીઓને પરમાણુ ઊર્જા ઉત્પાદનમાં ભાગીદારી મળશે. જોકે, સરકારી એજન્સીઓ, ખાસ કરીને ન્યુક્લિયર પાવર કોર્પોરેશન (NPCIL) અને પરમાણુ ઊર્જા વિભાગ (DAE), સલામતી અને સંચાલનનું નિયંત્રણ સંભાળશે. ખાનગી કંપનીઓ મૂડી, જમીન, પાણી અને ટેકનોલોજીનું રોકાણ કરીને વીજળીના ઉત્પાદક અને માલિક બનશે. આ પબ્લિક-પ્રાઇવેટ પાર્ટનરશિપ (PPP) મોડેલ સૌર અને પવન ઊર્જાની સફળતા પર આધારિત છે.
બદલાવની જરૂરિયાત: આઝાદી પછી આ ક્ષેત્ર માત્ર DAE અને NPCIL દ્વારા જ સંચાલિત હતું, જેના પરિણામે દેશની કુલ વીજળીમાં પરમાણુ ઊર્જાનો હિસ્સો માત્ર 3% (8 GW ક્ષમતા) જેટલો જ છે. દેશના મહત્વાકાંક્ષી આબોહવા લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવા અને 2047 સુધીમાં 100 GW (12 ગણો વધારો) પરમાણુ ઊર્જા ક્ષમતા હાંસલ કરવા માટે આ ફેરફાર અનિવાર્ય છે. આ લક્ષ્યને પૂરો કરવા માટે અંદાજિત ₹15-19 લાખ કરોડની જંગી મૂડીની જરૂર પડશે, જે એકલા સરકારી સંસ્થાઓ માટે શક્ય નથી.
મુખ્ય સંશોધનો અને પ્રોત્સાહન:
-
SHANTI બિલ ‘કંપની’ની વ્યાખ્યા બદલીને Companies Act, 2013 હેઠળ રજિસ્ટર્ડ કોઈપણ ફર્મને લાઇસન્સ મેળવવાની મંજૂરી આપશે.
-
આ બિલ ફેક્ટરીમાં બનતા સસ્તા, સુરક્ષિત અને ઝડપી સ્મોલ મોડ્યુલર રિએક્ટર (SMR) ના નિર્માણને પ્રોત્સાહન આપશે. સરકારે 2033 સુધીમાં 5 સ્વદેશી SMRs શરૂ કરવાની યોજના સાથે R&D માટે ₹20,000 કરોડની ફાળવણી કરી છે.
મોટો પડકાર: લાયબિલિટી કાયદો: ખાનગી પ્રવેશનો સૌથી મોટો પડકાર 2010ના ‘સિવિલ લાયબિલિટી ફોર ન્યુક્લિયર ડેમેજ એક્ટ (CLND Act)’નો છે, જે ઉપકરણોના સપ્લાયરો પર ભારે જવાબદારી નાખે છે. SHANTI બિલમાં થનારા સુધારાથી આ જોગવાઈ હળવી થવાની અપેક્ષા છે, જે વિદેશી ટેકનોલોજી અને રોકાણકારોને આકર્ષવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. વિવાદોના ઝડપી નિરાકરણ માટે એક નવું ન્યુક્લિયર ટ્રિબ્યુનલ પણ મંજૂર કરવામાં આવ્યું છે.
