નવી દિલ્હી, તા. 22-03-2022
આયુષ ઉત્પાદનોના શંકાસ્પદ દાવાઓ અને ભ્રામક જાહેરાતોના કિસ્સા કેન્દ્ર સરકારના ધ્યાન પર આવ્યા છે. દેશના વિવિધ ભાગોમાં સ્થાપવામાં આવેલા આયુર્વેદ, સિદ્ધ, યુનાની અને હોમિયોપેથી દવાઓ માટેના ફાર્માકોવિજિલન્સ કેન્દ્રોએ 2018 થી ડિસેમ્બર, 2021 સુધીમાં 18812 વાંધાજનક જાહેરાતો નોંધી છે. ગ્રાહક વિભાગના ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાત (GAMA) પોર્ટલ વિરુદ્ધ ફરિયાદ પર આયુષ ઉત્પાદનો અને સેવાઓની જાહેરાતો એપ્રિલ 2014 થી જુલાઈ 2021 સુધી નોંધવામાં આવી છે.
વધુમાં, વર્ષ 2017-19માં, આયુષ મંત્રાલય સાથેના એમઓયુ હેઠળ એડવર્ટાઈઝિંગ સ્ટાન્ડર્ડ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયા (ASCI) એ આયુષ ઉત્પાદનોની 1229 ભ્રામક જાહેરાતોની જાણ કરી છે.
પ્રોટોકોલ અથવા માર્ગદર્શિકા શંકાસ્પદ દાવાઓ સાથે અને તબીબી દેખરેખ હેઠળ અમુક દવાઓના વેચાણ માટે ઔષધીય ઉપયોગના આયુષ ઉત્પાદનોને પ્રતિબંધિત કરવા માટે અમલમાં છે.
ડ્રગ્સ એન્ડ મેજિક રેમેડીઝ (વાંધાજનક જાહેરાતો) અધિનિયમ, 1954 અને ત્યાંના નિયમો હેઠળ ભ્રામક જાહેરાતો અને આયુષ દવાઓ સહિત દવાઓ અને ઔષધીય પદાર્થોના અતિશયોક્તિપૂર્ણ દાવાઓ પર પ્રતિબંધ અને ડિફોલ્ટર્સ પર લાદવામાં આવનાર દંડ માટે જોગવાઈઓનો સમાવેશ કરે છે. રાજ્ય/યુટી સરકારોને ડ્રગ્સ એન્ડ કોસ્મેટિક્સ એક્ટ, 1940 અને ડ્રગ્સ એન્ડ મેજિક રેમેડીઝ (વાંધાજનક જાહેરાતો) એક્ટ, 1954 અને ત્યાં બનાવેલા નિયમો હેઠળ કાયદાકીય જોગવાઈઓ લાગુ કરવાની સત્તા છે.
આયુષ મંત્રાલયની સેન્ટ્રલ સેક્ટર સ્કીમ હેઠળ દેશના વિવિધ ભાગોમાં સ્થાપિત આયુર્વેદ, સિદ્ધ, યુનાની અને હોમિયોપેથી (ASU&H) દવાઓ માટેના ફાર્માકોવિજિલન્સ કેન્દ્રોને યોગ્ય પગલાં લેવા માટે સંબંધિત રાજ્ય ડ્રગ લાઇસન્સિંગ સત્તાવાળાઓને ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો પર દેખરેખ રાખવા અને જાણ કરવા ફરજિયાત છે કે જેથી ડ્રગ્સ એન્ડ કોસ્મેટિક્સ એક્ટ, 1940 અને ડ્રગ્સ એન્ડ મેજિક રેમેડીઝ (વાંધાજનક જાહેરાત) એક્ટ, 1954 ની જોગવાઈઓ હેઠળ કાર્યવાહી કરી શકાય.
જાહેર હિતમાં આયુર્વેદિક અને આવી અન્ય દવાઓના વેચાણને પ્રોત્સાહન આપતી અયોગ્ય જાહેરાતોના પ્રકાશનને રોકવા માટે મીડિયા રેગ્યુલેટર્સનો પણ સંપર્ક કરવામાં આવ્યો છે. આ એકાઉન્ટ પર, માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયે તમામ મીડિયા ચેનલોને આવી ભ્રામક જાહેરાતો પ્રકાશિત કરવા અને પ્રસારિત કરવાથી દૂર રહેવા સૂચના/માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે, જે ડ્રગ્સ એન્ડ મેજિક રેમેડીઝ (વાંધાજનક જાહેરાતો) એક્ટ, 1954 અને તેના હેઠળના નિયમોની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન કરે છે.
આયુષ મંત્રાલયે 31મી ઓગસ્ટ 2018ના રોજ દવા ઉત્પાદકો અને જાહેરાત એજન્સીઓને એએસયુ અને એચ ડ્રગ્સની જાહેરાતોમાં સરકારી વિભાગો અથવા સંસ્થાઓના નામનો ઉપયોગ કરવાથી દૂર રહેવા માટે એડવાઈઝરી જારી કરી હતી. ઉપરાંત, નવેમ્બર 2018 માં અગ્રણી અખબારોમાં સામાન્ય લોકો માટે ASU અને H દવાઓની નકલી કોલ્સ અને જાહેરાતોનો શિકાર ન થવા માટે સાવચેતી જારી કરવામાં આવી છે. આ પગલાંના અમલીકરણ સાથે જાહેરાતકર્તાઓએ અયોગ્ય જાહેરાતોને સુધારી અથવા પાછી ખેંચી લીધી છે.
ઉપરાંત, ઔષધ નિયમો, 1945 ના નિયમ 161 ની જોગવાઈ મુજબ, જો ઘટકો શેડ્યૂલ E(1)માં ઉલ્લેખિત પદાર્થ (ઝેરી)માંથી બનેલા હોય તો આંતરિક ઉપયોગ માટે આયુર્વેદિક, સિદ્ધ અને યુનાની દવાના કન્ટેનર માટે ‘કોશન: તબીબી દેખરેખ હેઠળ લેવાનું’ બંને શબ્દો સાથે અંગ્રેજી અને હિન્દી ભાષાઓમાં, સ્પષ્ટપણે લેબલ કરવું ફરજિયાત છે.
આ માહિતી આયુષ મંત્રી શ્રી સર્બાનંદ સોનોવાલે આજે રાજ્યસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આપી હતી.
